امروز بانوان همانند بسیارى از مردم به آینده مى‏اندیشند؛ به یک انقلاب جهانى و یک حکومت موعود، که چگونه در برابر قدرتهاى بزرگ غلبه پیدا مى‏کند! آیا برنامه‏هاى اوچیست؟ چه کسانى با او همکارى مى‏کنند و زنان در آن زمان چه نقشى دارند؟ دشمنانش چه کسانى‏اند و راز و رمز موفقیتش در گرو چیست؟
ما در این نوشتار کوتاه نقش زنان در ایّام غیبت و ظهور امام زمان، علیه‏السلام، را مورد بررسى قرار مى‏دهیم.


نقش زنان در دوران غیبت صغرى
در دوران سخت غیبت صغرى، در روزهایى که شیعیان پس از دویست و شصت سال با یک آزمایش بزرگ رو به رو بودند و مى‏بایست با غیبت امام خو کنند، یک زن به عنوان مفزع و پناه معرفى مى‏شود و آن مادر بزرگوار امام حسن عسکرى، علیه‏السلام، است. در این دوره، اگر چه امام هادى و امام حسن عسکرى، علیهماالسلام، زمینه غیبت را از پیش فراهم کرده بودند و شخصیتهاى مورد اعتمادى همانند عثمان‏بن سعید عمرى و پسرش محمد بن عثمان رابه‏عنوان وکیل معرفى کرده بودند، به‏دلایلى از موقعیت مادر امام حسن عسکرى، علیه‏السلام، معروف به »جدّه«، استفاده شد و وى پناه شیعه معروف گردید. ازگفتگوى احمد بن ابراهیم با »حکیمه« دختر امام جواد، علیه‏السلام، برمى‏آید که پس از گذشت دوسال از رحلت امام حسن عسکرى، علیه‏السلام، همچنان بسیارى از کارها به‏دست مادر بزرگوار امام حسن عسکرى، علیه‏السلام، انجام مى‏شده است ولى در حقیقت ازطرف حضرت حجةبن‏الحسن، علیه‏السلام، و به فرمان آن حضرت صورت گرفته است.
شیخ صدوق، رحمةالله‏علیه، از احمد بن ابراهیم نقل کرده است که در سال 262 ق. بر حکیمه دختر امام جواد، علیه‏السلام، وارد شدم و از پس پرده با وى سخن گفتم و از او درباره اعتقادش به امامان پرسیدم. او همه آنها را یکایک شمرد و آنگاه حجةبن‏الحسن بن على را نیز نام برد...
از او پرسیدم: این فرزند کجاست؟ گفت: در پس پرده غیب است. گفتم پس شیعه به چه کسى پناه ببرد؟ گفت: به جدّه، مادر امام حسن عسکرى، علیه‏السلام. سپس افزود: این دستور از سوى امام حسن عسکرى، علیه‏السلام، و به‏پیروى از امام حسین، علیه‏السلام، صورت گرفته است. زیرا امام حسین، علیه‏السلام، در ظاهر براى حفظ جان فرزندش امام سجاد، علیه‏السلام، به خواهرش زینب کبرى، علیهاالسلام، وصیت کرد و درنتیجه تا مدتى هرآنچه از امام زین‏العابدین، علیه‏السلام، صادر مى‏شد به حضرت زینب، علیهاالسلام، نسبت داده مى‏شد تا امر پنهان باشد و2حساسیت‏ها نسبت به امام سجاد، علیه‏السلام، کمتر شود. این امتیاز براى جدّه باقى بود تاآنکه کسانى مانند »عثمان‏بن سعید« و دیگر سفرا و نایبان خاص امام زمان، علیه‏السلام، در بین شیعیان شناخته شدند و منزلت یافتند.
پس از شهادت امام عسکرى، علیه‏السلام، یک بانو، نظر دستگاه خلافت بنى‏عباس را نسبت به تعقیب امام زمان تغییر داد. نوشته‏اند پس از گزارش جعفر کذّاب، که در خانه امام حسن عسکرى، علیه‏السلام، فرزند خردسالى از آن حضرت باقى مانده است، آنها به خانه امام هجوم بردند و پس از دستگیرى صیقل (یکى از کنیزان امام) فرزند خردسال را از او مطالبه کردند. او نخست انکار کرد و آنگاه براى اینکه موضوع براى آنها پوشیده ماند، گفت من حامله هستم. از این‏رو آن کنیز را به‏دست »أبى الشوارب«، قاضى وقت، سپردند تا از او مراقبت کند. در مدتى که صیقل زیرنظر قاضى نگهدارى مى‏شد دستگاه خلافت با مرگ عبید بن خاقانى و شورش صاحب الزنج روبه‏رو شد و صیقل از وضعیت آشفته سود جست و فرار کرد.

نقش زنان در دوران ظهور
حال سزاوار است بدانیم زنان در حکومت قائم آل محمد، علیه‏السلام، چه مى‏کنند؟ چه کسانى هستند؟ چند نفرند؟ از کجا مى‏آیند و چه مسؤولیتى برعهده دارند؟ براساس برخى از روایات، حضور و نقش این زنان ازنظر زمان و موقعیت، این گونه است:

اولین گروه از زنانى که به محضر امام زمان مى‏شتابند آنهایند که در آن ایّام مى‏زیسته‏اند و همانند دیگر یاران امام، علیه‏السلام، به هنگام ظهور در حرم امن الهى به‏خدمت امام، علیه‏السلام، مى‏رسند. در این‏باره دو روایت وجود دارد:
روایت اول: امّ سلمه ضمن حدیثى درباره علایم ظهور، از پیامبر روایت کرده است که فرمود:
یعوذ عائذ من الحرم فیجتمع الناس إلیه کالطّیر الواردة المتفرقة حتّى یجتمع إلیه ثلاث مأة و أربعة عشر رجلاً فیه نسوة فیظهر على کلّ جبّار و ابن جبّار...
در آن هنگام پناهنده‏اى به حرم امن الهى پناه مى‏آورد و مردم همانند کبوترانى که از چهار سمت به یک سو هجوم مى‏برند به‏سوى او جمع مى‏شوند تا اینکه در نزد آن حضرت سیصد و چهارده‏نفر گرد مى‏آیند که برخى از آنان زن مى‏باشند که بر هر جبار و جبار زاده‏اى پیروز مى‏شود.
روایت دوم: جابربن یزید جعفى، ضمن حدیث مفصلى از امام باقر، علیه‏السلام، در بیان برخى نشانه‏هاى ظهور نقل کرده که:
و یجیى‏ء واللَّه ثلاث مأة و بضعة عشر رجلاً فیهم خمسون امراة یجتمعون بمکة على غیر میعاد قزعاً کقزع الخریف یتبع بعضهم و هى‏الآیة الّتى قال اللَّه: »أینما تکونوا یأت بکم اللَّه جمیعاً إنّ اللَّه على کلّ شى‏ء قدیر...«
6به‏خدا سوگند، سیصد و سیزده نفر مى‏آیند که پنجاه نفر از این عده زن هستند که بدون هیچ قرار قبلى در مکه کنار یکدیگر جمع خواهند شد. این است معناى آیه شریفه: »هرجا باشید خداوند همه شما را حاضر مى‏کند. زیرا او بر هر کارى توانا است«.